Vossen en weidevogels

Toelichting

De sterke afname van weidevogels in Nederland en geheel West-Europa is verontrustend. Als natuurbeheerder doen wij er zoveel mogelijk aan om weidevogels in Noord-Holland te behouden. In onze weidevogelgebieden eten vossen soms in korte tijd een groot deel van de aanwezige weidevogelkuikens en legsels op. Terwijl we in deze gebieden juist alles op alles zetten om soorten als grutto, kievit en tureluur te behouden. Wij gebruiken daarom in specifieke gebieden vossenvallen om weidevogels en kolonievogels te beschermen.

Predatie door vos één van de oorzaken achteruitgang weidevogels

Een te grote populatie vossen is één van de oorzaken van de achteruitgang van het aantal weidevogels in natuurreservaten. Als het evenwicht in een gebied is verstoord en de populatie te klein is, zijn weidevogeljongen een te makkelijke prooi voor vossen. Dan grijpen wij in. We doen dit door het gebied onaantrekkelijk voor vossen te maken door te vernatten bijvoorbeeld. Of met voswerende rasters het weidevogelreservaat afzetten. En als deze maatregelen onvoldoende werken, en vossen de weidevogeljongen opeten, dan plaatsen we vangkooien of klepvallen en schieten de gevangen dieren af. In Nederland worden vergelijkbare kooien gebruikt om verwilderde katten te vangen. Zodra de kooi sluit, stuurt een SMS melder direct een signaal naar de betreffende jager, die de kooi opent en het dier doodt.

Moeilijke keuze

Als natuurbeheerder staan we soms voor een moeilijke keuze, zoals in dit geval bij weidevogels en vossen. Dood je de ene diersoort om sterk bedreigde andere soorten te kunnen behouden of doe je niets en accepteer je dat broedende grutto’s, scholeksters en andere weidevogels verdwijnen? Wij hebben de keuze gemaakt om de weidevogels in een deel van Noord-Holland te behouden. In die delen van Noord-Holland waar weidevogels al (vrijwel) zijn verdwenen is vossenjacht ter behoud van weidevogels weinig zinvol en staan we in onze natuurterreinen dan ook geen jacht op vossen toe.

Veel weidevogelgebieden al verdwenen

De oorspronkelijke leefgebieden van weidevogels (o.a. uitgestrekte, kleddernatte hoogvenen en kwelders) zijn door menselijk ingrijpen verdwenen en komen ook niet meer terug. Weidevogels zitten nu in cultuurlandschappen waar veel meer roofdieren zitten dan in hun oorspronkelijke leefgebied. De vogels zijn daardoor in West-Europa afhankelijk geworden van menselijk beheer voor hun overleving. Nederland speelt voor het behoud van de op wereldschaal bedreigde grutto een hele belangrijke rol. Een groot deel van de in Europa broedende grutto’s broeden hier. Als het ons niet lukt de grutto in Nederland te behouden, dan is dat een zware klap voor de wereldpopulatie.

Veel maatregelen voor weidevogels

In onze weidevogelreservaten doen we al het mogelijke om het weidevogels naar de zin te maken. We verhogen waterpeilen en leggen kruidenrijke graslanden aan, zodat kuikens makkelijk voedsel vinden. Verder maaien we later in onze reservaten, zodat er rust is tijdens de broedtijd. Én we houden het landschap zo open mogelijk en stemmen bemesting af op weidevogeldoelen. Desondanks groeien er bij aanwezigheid van vossen in het broedseizoen in veel terreinen te weinig jongen op om het aantal weidevogels in stand te houden.

Gebruik voswerende rasters

In een aantal reservaten en in opdracht (Hempolder - gemeente Haarlem) plaatsen wij vossenwerende rasters. Het lijkt een effectief middel, maar het is zeer kostbaar en arbeidsintensief om de vossenrasters te plaatsen en na het broedseizoen weer te verwijderen. Bovendien moet rond vossenrasters wekelijks worden gemaaid om lekken van stroom door er tegenaan groeiende vegetatie te voorkomen.

Klepvallen en inloopkooien

Voor het vangen van vossen gebruiken wij een klepval of kooi. Qua werking is dit hetzelfde type val als waarmee bijvoorbeeld in Nederland zwerfkatten worden gevangen. Direct nadat een vos is gevangen gaat er middels een SMS-melder een berichtje naar de jager, waarna die zo spoedig mogelijk de val controleert. Een gevangen vos wordt vervolgens, binnen een paar uur, met het geweer gedood om het lijden tot een minimum te beperken.  Jagers houden zich aan strenge regels, dus vossen die in een val zitten, lijden niet onnodig. In de vallen of kooien zitten geen scherpe randen of punten. Dieren komen er ongedeerd uit. Soms vinden we andere dieren in de kooien (kat, hermelijn of eend). Die dieren worden direct vrijgelaten.

Periode van afschot

Vossenafschot vindt vooral plaats in de periode voorafgaand aan het weidevogelseizoen. De meeste vossen hebben dan een territorium bezet en zijn dus min of meer honkvast. Er is dan de minste kans dat een gebied waar door afschot geen vossen meer voorkomen nog vóór het broedseizoen opnieuw wordt bezet door een nieuwe vos. We realiseren ons dat deze beheermaatregel, om effect te hebben, jaarlijks zal moeten worden herhaald. In dat opzicht is vossenbeheer niet anders dan alle andere vormen van terreinbeheer. Ook bijvoorbeeld het verhogen van het waterpeil of het maaien van een weiland zal jaarlijks moeten worden herhaald om een gebied geschikt te houden voor weidevogels of bijvoorbeeld bijzondere plantensoorten.

Vos speelt grote rol in verdwijnen weidevogels

Recente onderzoeken in Groot-Brittannië, Duitsland, Denemarken en Nederland tonen aan dat zoogdieren en in het bijzonder de vos een grote rol spelen in het opeten van de legsels en kuikens van weidevogels. In veel gebieden worden zoveel eieren en kuikens opgegeten dat populaties weidevogels daar in afzienbare tijd geheel zullen verdwijnen, tenzij er wordt ingegrepen. Ook in de door ons beheerde weidevogelterreinen in de meest open, kale delen van Noord-Holland blijkt dat met de recente komst van de vos, zo’n 10 jaar geleden, het broedsucces van weidevogels sterk is afgenomen.                                                         

• Onderzoek in Nederland:  http://www.collectiefnoordwestoverijssel.nl/wp-content/uploads/2018/01/Predatie-en-predatoren-bij-weidevogels-Noordwest-Overijssel.pdf
• Onderzoek in Duitsland: https://bergenhusen.nabu.de/forschung/life-limosa/index.html
• Onderzoek in Groot-Brittannië: https://www.bou.org.uk/blog-mason-wader-chick-predation/

Alle betrokken partijen samen optrekken

Voor het behouden en beschermen van weidevogels en kolonievogels is het van groot belang dat alle betrokken partijen gezamenlijk werken aan gebiedsgerichte afstemming van het beheer. Dus samen met de provincie, pachters en boeren, gemeenten, waterschappen, wildbeheereenheden en agrarische natuurverenigingen optrekken om de bedreigde weidevogels en kolonievogels niet te laten uitsterven.