Ecologisch herstel van een duinrel bij Haarlemse buitenplaats

Meer ruimte voor zeldzame planten en dieren

Een fijnmazig stelsel van waterlopen zoals duinrellen die door de duinen en de binnenduinrand stromen, zorgen in Noord-Holland al eeuwenlang voor een goede afwatering. Vroeger werden deze waterlopen vooral gewaardeerd vanwege hun nut, tegenwoordig ook vanwege de ecologische kwaliteit, de historie en de schoonheid. Want hoe klein en onopvallend ook, het zijn bijzondere landschapselementen. Gemeente Haarlem vroeg ons de duinrel die langs Buitenplaats Duinvliet loopt (eigendom van Staatsbosbeheer), te herstellen met als doel behoud en verhogen van de biodiversiteit. 

Situatieschets

Deze duinrel bij Buitenplaats Duinvliet is bij de vaststelling van het Groenbeleidsplan van de gemeente Haarlem in oktober 2022 aangemerkt als een zogenaamde hotspot, een bijzondere, natuurlijke leefomgeving die onaangetast moet blijven en kansen biedt voor meer biodiversiteit. Dat heeft vooral te maken met het feit dat de duinrel continue wordt gevuld met een verse kalkhoudende kwelstroom uit de duinen, ook in droge tijden. Uit eerder onderzoek blijkt dat in en rond de duinrel zeldzame planten en dieren leven die eigenlijk niet verder meer voor komen in West-Nederland. Daar wil de gemeente zuinig op zijn en de kwaliteit van de leefomgeving voor deze soorten behouden, verbeteren en het liefst ook uitbreiden. Het onderzoek geeft ook aan dat dit met een paar simpele oplossingen snel kan worden gerealiseerd. 

De aanpak

De herstelwerkzaamheden voeren wij in opdracht van Spaarnelanden (groenbeheer gemeente Haarlem) uit, in zowel gebied van Staatsbosbeheer als de gemeente Haarlem. De duinrel is dichtgegroeid met bomen en struiken die het licht wegnemen, overal liggen takken in het water en de bodem is dichtgeslibd. Als eerste (januari 2024) zijn een aantal bomen verwijderd en overhangende takken gesnoeid. Hierdoor verbetert de lichtinval en kan flora en fauna zich beter vestigen en ontwikkelen. Vervolgens wordt (februari 2024) het slib uit de duinrel verwijderd en brengen we schoon zand aan om de waterbodem op te hogen. Ook graven we een gedeelte van de oever af om meer kwelwater op te vangen. Het zand wordt geleverd door Staatsbosbeheer. 

Wat maakt een duinbeek of -rel zo bijzonder?

Vooral de waterkwaliteit. Door duinrellen en duinbeken stroomt namelijk water dat afkomstig is uit een gigantische zoetwaterbel die zich vanaf de vroege middeleeuwen over de hele lengte van de kustduinen diep onder de duingrond bevindt. Een voorraad die telkens met nieuw hemelwater wordt aangevuld. Dat zoete duinwater bevat kalk, mineralen en zouten. Vooral die kalk doet het ‘m. Al met een beetje kalk kan zure neerslag worden geneutraliseerd. Duinzand heeft bovendien de unieke eigenschap dat het bacteriën en virussen doodt. Bijzonder is verder dat het duinwater een constante temperatuur heeft. Duinbeekjes en -rellen zijn ‘s zomers koel en verfrissend en ’s winters warmer dan het oppervlaktewater. Daarom – en door de stroming – sta je tijdens vorstperiodes in de binnenduinrand altijd later op de schaats dan in polder. Een duinbeek of duinrel in optima forma beschikt vanwege al deze eigenschappen over een rijke flora en fauna. Al naar gelang de hoeveelheid kalk in het duinwater.