Help de egel het jaar door

Wat is er aan de hand met onze egels?

November en december zijn belangrijke maanden voor egels. Ze zoeken dan een geschikte overwinteringsplek, waar ze vorst kunnen overleven en onvindbaar zijn voor rovers. Ze dolen en dwalen driftig door bossen, parken, tuinen en eigenlijk in allerlei natuurterreinen groot en klein. Egels zijn niet heel kieskeurig: als er maar dekking, voedsel en voldoende veiligheid is. Toch gaat het heel slecht met onze egels. Maar hoe slecht? En waardoor?

Altijd honger

Om te begrijpen wat er mogelijk aan de hand is, moet eerst duidelijk zijn wat de leefwijze en wensen van egels zijn. Allereerst, egels hebben bijna altijd honger. Dat komt door hun snelle stofwisseling en hun relatief grote warmteverlies omdat ze op kop en rug stekels hebben in plaats van een dichte vacht. Ze moeten voortdurend eten als ze na zonsondergang actief worden. Gelukkig lusten ze bijna alles wat rondkruipt of trippelt: slakken, maar ook insecten als kever- en nachtvlinderlarven, regenwormen, pissebedden, spinnen en zelfs kikkertjes en jonge muizen. Waar ze ook gek op zijn: vogeleieren. Dat wordt hen in weidevogelgebieden niet in dank afgenomen, maar daar zijn ze door het open kale landschap niet overal algemeen.

Stad en dorp steeds belangrijker

Egels leven het liefst daar waar veel afwisseling is van kruiden, struiken en wat bomen met plaatselijk veel bladval en dood hout op de bodem. Dit soort plekken vinden ze vooral aan bosranden, parken, natuurgebieden met bomen, struiken en wilde kruiden of bloemrijke weiden. En ook in tuinen van dorpen en steden. Deze plekken met vele overgangen zijn rijk aan insecten en bieden bovendien prima schuilmogelijkheden. Het lijkt erop dat stad en dorp als leefgebied steeds belangrijker worden, want juist in landelijk gebied neemt de egel het meest af. Wat niet wil zeggen dat het in de bebouwde kom echt goed met ze gaat. In totaal is het aantal egels de afgelopen 25 jaar met maar liefst 65% afgenomen.

Leefwijze botst met het groeiend verkeer

Wat egels nu het meest parten speelt, is niet geheel duidelijk. Wellicht is er niet één grote oorzaak, maar zijn er verscheidene, die elkaar versterken. Bekend is in ieder geval dat ongelooflijk veel egels sneuvelen in het alsmaar groeiende verkeer. Exacte cijfers zijn moeilijk te geven, maar het aantal ligt jaarlijks ver boven de 150.000. Egels zijn hiermee de meest doodgereden zoogdieren van Nederland. Dat egels zo vaak in aanraking komen met wegverkeer komt door hun leefwijze. Het zijn namelijk zwervers, die per nacht 1 tot 2 kilometer kunnen afleggen. Dat moeten ze om voldoende voedsel te vinden en om in de paartijd een partner te ontmoeten. Afgezien van deze kortstondige amoureuze uitstapjes, leven egels volkomen solitair. Alleen jonkies brengen soms samen de winter door.

Van vossen tot schuttingen

In Noord-Holland hebben egels sinds een jaar of twintig te kampen met de toename van vossen. Behalve dassen, die hier alleen in Het Gooi voorkomen, zijn dat de enige predatoren die egels kunnen verschalken. Daar bovenop hebben ze veel last van de enorme achteruitgang van insecten. Het gebruik van slakkengif in bebouwde kommen verergert het voedseltekort en doodt de dieren. Een andere niet te onderschatten factor bij de achteruitgang is de ‘verstening’ en ’verschutting’ van tuinen. Doordat egels voortdurend rondtrekken, moeten ze van tuin naar tuin kunnen en van groenstrook naar groenstrook. Vroeger ging dat prima met alle hagen en groene tuinen. Met de stenen tuinen en houten ‘bouwcentrumschuttingen’ van nu, gaat dat nauwelijks en is er ook geen voedsel. Vandaar dat in Londen buurtbewoners actie ondernamen om niet alleen tuinen groen te houden, maar ook gezamenlijk doorgangen onder schuttingen te creëren: de Hedgehog Highway. Ook in sommige Nederlandse woonwijken waarschuwen bewoners met borden het verkeer voor overstekende egels. 

Wat te doen?

Onderzoek leert ons in de toekomst hopelijk meer. Ondertussen kunnen we veel doen. Naast tuinen vergroenen, kunnen we in alle groene terreinen zorgen voor takkenrillen. Het zijn perfecte schuilplaatsen voor overdag en in de winter. Creëer bovendien mantels van struiken en zomen van kruiden langs bosjes. Zij zijn de belangrijkste voedselleveranciers en geven dekking. En leg samen met je buren een eigen egelsnelweg aan om de barrières van schuttingen te doorbreken. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een holle pijp onder de schutting aan te leggen of een gat van 13 x 13 cm uit te zagen. Bovendien, haal geen bladval weg uit (bos)plantsoen of tuinen, maar gooi het tussen de bomen en struiken. Een mooi Sinterklaascadeau voor de egels. Gelukkig groeit ook het aantal initiatieven om de teloorgang van insecten te keren. En dan de vossen; daar hebben egels een speciale tactiek tegen bedacht: ze smeren zich in met hondenpoep of andere onwelriekende zaken. Wellicht om zo te smerig te zijn om te worden gegeten of om vossen het idee te geven dat er ergens ontlasting ligt en zéker geen egel.

Als je meer wilt weten over egels en wat we voor ze kunnen doen, kijk dan eens op de site van de Egelwerkgroep.