Wie gebruikt ons als menselijk schild? De ransuil!

Waarom heeft de ransuil het moeilijk?

Tot 40 jaar geleden was de ransuil met 10.000 broedparen onze meest algemene uil. Toch is de vogel gek genoeg niet bepaald de bekendste. Terwijl deze intrigerende uil tegenwoordig bijna op onze lip leeft. Niet omdat ze zo van mensen houden, maar omdat het de afgelopen jaren niet goed gaat met deze uil: waardoor ze op de rode lijst belandden. Sterker nog, om te overleven hebben ze ons nodig als menselijk schild. Hoe zit dat en waarom heeft deze uil met lange oorpluimen het zó moeilijk?

Ransuilen en haviken

Als mensen gevraagd wordt welke uilen ze kennen noemen ze veelal: de kerkuil en de steenuil. Toch leeft er een derde uil dicht bij de mensen: de ransuil. Waar de eerste twee echte cultuurvolgers zijn, is de ransuil eigenlijk meer een heimelijke vogel van parkachtige landschappen met verspreide bossen, open velden, houtwallen of open agrarisch gebied met verspreide bosjes of dichte erfbeplantingen rondom boerderijen. Ook in afwisselende moerasgebieden en in de duinen kwamen en komen ze her en der nog voor. Maar het leven daar is te gevaarlijk geworden voor ransuilen. Eén van de grootste vijanden, de havik, is er heer en meester geworden, sinds die zich op spectaculaire wijze eind jaren 80 herstelde van de grote DDT crisis daarvoor (DDT is een chemische insectenverdelger). De havik heroverde daarbij niet alleen het oorspronkelijke broedgebied (grote bossen), hij koloniseerde ook maar meteen het agrarisch gebied, de moerasgebieden met bosjes, het duingebied, en vrijwel alle kleinere bosgebieden bij. Ransuilen en vooral hun kuikens, waren hun leven nergens meer zeker.

Eksters en zwarte kraaien

Wat de problemen nog erger maakte, was dat de zwarte kraai en de ekster, twee vogelsoorten waar de ransuil op bijzondere wijze van afhankelijk is, ook niet meer in half open natuurgebieden en delen van het agrarisch gebied konden leven. Niet omdat kraaien of eksters hun vrienden zijn, maar omdat ransuilen beslist geen klussers zijn en daarom oude nesten van deze vogels als broedplek gebruikten. Helaas vielen ook de zwarte kraai en de ekster ten prooi aan de havik.

Veldmuizen als hoofdvoedsel

Onheil komt meestal in clustervorm: de ransuil kreeg ook nog eens een groot voedselprobleem. Helemaal boven aan de menulijst staat met stip de veldmuis. Die kwam tot voor kort massaal voor. Maar die gouden tijden voor de ransuil zijn voorbij. Het verdwijnen van kruidenrijke graslanden, bodemverdichting, uitgebreid gif en medicijnengebruik, in combinatie met een steeds grilliger wordend klimaat (met heftige hoosbuien en lange perioden van droogte) hebben de veldmuizenstand doen instorten. Ransuilen moeten het nu nog hebben van korte muizenoplevingen of ‘toevallige’ gunstige plaatselijke omstandigheden. Alternatieve prooien kent de ransuil bitter weinig. Hun jachtstrategie is nu eenmaal bij duisternis laag over open velden, akkers of bermen vliegen en daar, geleid door hun gehoor, boven op daar levende muizen ploffen. De enkele bosmuis of kleine vogel die ze daarbij weten te pakken, bieden te weinig soelaas.

Randen van dorpen en steden als toevluchtsoord

Hoe komen ransuilen nu bij mensen uit? Haviken mijden mensen namelijk als de pest. Ransuilen die hun heil zochten in natuurrijke parken, sportparken, volkstuincomplexen, begraafplaatsen of allerlei officiële en onofficiële natuurgebiedjes aan de randen van dorpen en steden, bleken het prima te doen. En dat gold ook voor hun lotgenoten de zwarte kraai en de ekster. In sommige opzichten bleken die ’mensen’-biotopen zelfs ideaal. Er staan veel groenblijvende bomen als coniferen en dennen die tjokvol zitten met eksternesten. En anders waren er wel dichte zones met struiken of klimop met nesten. Dat alles was niet alleen ideaal om te broeden, dennen en coniferen waren ook fantastisch te gebruiken voor een andere gewoonte van ransuilen; samen met familieleden tijdens de winter overdag in een boom roesten. Dat doen ze zelfs midden in woonwijken. En geen havik die in de buurt komt.

Onze taak als menselijk schild

Zo is het kenmerkend klagende geluid van ransuil kuikens (als piepende schommels) nu vooral te horen langs randen van dorpen en steden. Maar die afgenomen veldmuizen dan? Gelukkig liggen er vlak bij de dorpen en steden nogal eens weidevogelreservaten, braaklandjes, door vrijwilligers gekoesterde bloemrijke graslandjes of veenmosrietlandjes en worden tegenwoordig wegbermen natuurvriendelijker beheerd. Zo algemeen als ze vroeger waren zullen ransuilen hierdoor niet worden. Maar in lage dichtheden weten zo in heel Nederland nog maximaal 4000 paren te overleven. Daardoor vervullen alle vrijwilligers die hun natuurgebiedjes of natuurzones op volkstuincomplexen, parken of sportparken beheren een cruciale functie. Niet alleen omdat dankzij hen deze plekken bestaan maar ook door volledig vrijwillig als menselijk schild te dienen.