Nachtelijke navigators: de vindingrijkheid van de vleermuis

Een schim in de schemering

Vleermuizen vliegen rond wanneer wij slapen, gebruiken geluid om te navigeren in het donker en vertonen zelfs trekgedrag. Als je er al één ziet, is dat vaak niet meer dan een schim die in de schemering voorbijschiet. Vleermuizen zijn toch wel een van de meest mysterieuze en interessante soortgroepen die er zijn. Wereldwijd komen er meer dan 1.400 soorten vleermuizen voor, wat neerkomt op bijna een kwart van alle zoogdiersoorten. Dat zegt wel iets. In onze provincie Noord-Holland huisvesten we elf soorten vleermuizen. Laten we eens beter kijken naar het verborgen bestaan van de enige vliegende zoogdieren die er zijn.

Verrassende paringsstrategie

Een deel van de vleermuissoorten die je hier tegen kunt komen, heeft een fascinerend voortplantingsmechanisme. De paartijd van de meeste vleermuissoorten is in het najaar, wanneer zij op zoek gaan naar een goede winterverblijfplaats. Mannetjes gaan de vrouwtjes achterna en geven hun sperma af. De spermacellen worden opgeslagen in het voortplantingsorgaan en blijven actief tijdens de kort daaropvolgende winterslaap.

Wanneer het voorjaar begint en de temperaturen wat omhooggaan, ontwaken de vleermuizen uit hun winterslaap en trekken ze naar het gebied waar ze de zomer doorbrengen. Nadat de vrouwtjes voldoende hebben gegeten, wordt de eicel bevrucht met het opgeslagen sperma. De vleermuis stelt de zwangerschap uit tot dat de omstandigheden gunstig zijn. Zo zijn ze in staat om zich aan te passen aan veranderende omstandigheden en vergroten ze de kans op een succesvolle voortplanting.

Verfijnde vaardigheden om te jagen

De soorten die hier voorkomen zijn allemaal insecteneters. In het donker van de nacht kunnen ze wel 3.000 insecten versmaden, ondanks hun relatief beperkte zicht. Om te jagen hebben locaties met veel water vaak de voorkeur. Verschillende soorten vleermuizen zijn gespecialiseerd in het vangen van verschillende soorten insecten. Maar wat alle vleermuizen allemaal met elkaar gemeen hebben, is hun extreem accurate echolocatie. Zij zenden geluidsgolven uit, deze worden gereflecteerd in de omgeving en dan wordt de weerkaatste golf weer opgevangen door de vleermuis. Zo vormen ze een beeld van de omgeving en kunnen ze zich oriënteren, obstakels vermijden en prooien vinden in het donker. En hoe! Vleermuizen kunnen bijvoorbeeld zelfs een muggenlarve detecteren en vangen als deze één millimeter boven het wateroppervlak uitsteekt. Op spectaculaire wijze grijpen ze hun prooi dan uit het water.

Totale rustmodus in de winter

Vleermuizen trekken twee keer per jaar van plek naar plek. Ze hebben namelijk een verschillend leefgebied in de zomer en in de winter. Alle vleermuissoorten in Nederland eten insecten en gaan in winterslaap zodra er bijna geen insecten meer zijn. Ze zoeken een plek op die veilig, donker, vochtig en koud is. Denk bijvoorbeeld aan: boomholtes, forten, kelders, onder daken of tussen spouwmuren. De verschillende soorten vleermuizen hebben uiteenlopende eisen, maar eigenlijk allemaal zijn ze bijzonder trouw en vliegen iedere winter terug naar dezelfde plek. Soms zelfs vanaf honderden kilometers. Tijdens de winterslaap gaan de vleermuizen in een totale ‘rustmodus’: Hun lichaamstemperatuur brengen ze terug tot net boven de omgevingstemperatuur, hun hartslag slaat nog slechts een tiental keren per minuut en halen ze maar een paar keer per uur adem. Het kost veel energie om weer op te starten, dus verstoring van een vleermuis in winterslaap kan vervelende gevolgen hebben.

Help de vleermuis een handje

De vleermuis is een beschermde diersoort en er is gelukkig steeds meer aandacht voor deze nachtvlieger. Het is voor veel soorten steeds lastiger om een geschikte rustplek te vinden. Mensen nemen aldoor meer ruimte in en de bomen die we planten, laten we niet oud worden. Steeds vaker wijken vleermuizen uit naar menselijke bouwwerken, bijvoorbeeld onder daken of tussen spouwmuren. Waar er gesloopt, verbouwd en geïsoleerd wordt, moet goed worden gecheckt op de aanwezigheid van vleermuizen: Er moeten zogeheten ‘quickscans’ worden uitgevoerd. Vaststellen dat er wel of geen vleermuizen verblijven, is soms best lastig, omdat vleermuizen dus niet het hele jaar op dezelfde plek verblijven en soms goed verstopt zitten. Verschillende partijen voeren deze quickscans uit, zo ook Landschap Noord-Holland.

In Noord-Holland zorgt de Vleermuiswerkgroep Noord-Holland van De Zoogdiervereniging voor monitoring en geregelde excursies. Zelf kun je ook helpen door bijvoorbeeld je tuin vleermuisvriendelijk in te richten of een vleermuiskast op te hangen. Deze kasten dienen meestal als zomerverblijf, maar er bestaan verschillende soorten, ook die geschikt zijn als winterverblijf.

Draag jouw steentje bij aan het behoud en de bescherming van een unieke soortgroep. Omdat vleermuizen een, voor ons verborgen, bestaan leiden, betekent dat niet dat we ze mogen vergeten!

Meer ontdekken tijdens: Nacht van de Vleermuis

Lijkt het je leuk om meer te weten te komen over vleermuizen of ze zelfs horen of zien? Doe mee met een van de vele activiteiten tijdens de nacht van de vleermuis op vrijdag 25, zaterdag 26 en zondag 27 augustus 2023!