Kijk uit voor de koekoek bij het maaien!

Kuikens kun je nog tot half augustus onverwachts tegenkomen 

Voor de Nederlandse koekoeken zit het ‘broedseizoen’ er op. Ze zijn zelfs al weer terug in tropisch Afrika. Dat geldt niet voor hun jongen. Die liggen nog in het nest, of worden nog volop gevoerd. Niet door hun koekoekouders, maar door hun onvrijwillige gastouders. Koekoekkuikens kan je nog tot half augustus onverwachts tegenkomen als je riet maait. Hoe zit dat en wat kan je doen om een fatale afloop voor de koekoeken te voorkomen?

Iedere Nederlander herkent het geluid van de koekoek. En bijna iedereen weet wel dat ze eieren in de nesten van andere vogels leggen. Toch zullen weinigen de vogel herkennen als ze die zien. Hoe koekoeken leven, weet ook bijna niemand. Maar wie zich in deze vogels verdiept, valt van de ene verbazing in de andere. Wat doen koekoeken precies, als ze half april en begin mei in Noord-Holland aankomen?

LAT-relatie

Zowel vrouwtjes als mannetjes bezetten beiden bij aankomst uit Afrika direct een eigen territorium. Het territorium van een mannetje overlapt in grote lijnen dat van een vrouwtje, maar het overschrijdt ook de grenzen van andere territoria van vrouwtjes. Toch blijken de eieren van koekoekvrouwen meestal bevrucht door een en hetzelfde mannetje. Samen een nestje bouwen en jongen grootbrengen, is er bij koekoeken niet bij. De tijd die mannen en vrouwen samen doorbrengen bestaat enkel uit korte paringen. Verder leiden ze hun eigen en onderling totaal verschillend leven. Ze onderhouden een onvervalste LAT-relatie.

Urenlang observeren

Denk niet dat koekoekvrouwen hun eieren zomaar in het eerste het beste nest leggen dat ze tegenkomen. Om te beginnen moeten de vogels bij wie ze eieren leggen (en er eentje weghalen en opeten), van de juiste soort zijn. In Noord-Holland zijn bijna alle koekoeken gespecialiseerd in graspiepers of kleine karekieten en soms heggemussen. Deze specialisatie gaat over van ouder op jong. Je vindt koekoeken in landschappen waar hun waardvogels voorkomen: open duinen, heide en open ruigtevelden met struiken of gebieden met bosjes en veel riet. Koekoekvrouwen observeren daar dagelijks vele uren deze vogels en hun nesten, om zo precies te weten wanneer het juiste moment is aangebroken voor hun ei. Dat alles ongezien, anders worden hun eieren eerder verstoten. In open weidevogelgebieden vind je geen koekoeken: er zijn geen schuilmogelijkheden om stiekem vanuit te opereren. Bovendien zijn de huidige dichtheden aan graspiepers daar veel te laag.

De juiste timing is van levensbelang

Koekoeken leggen in 8 à 10 afzonderlijke nesten een ei. Als er veel waardvogels zijn kan dat aantal oplopen tot wel 20. Van alle ‘slachtoffers’ moet de koekoekvrouw precies weten hoever ze zijn. Zelf moet ze haar ei leggen als er tenminste één of maximaal drie eieren in een graspieper- of kleine karekietennest liggen. Bij vier eieren zijn koekoeken te laat. Per nest heeft de koekoek dus maar drie dagen waarin ze kan toeslaan. Hoewel, als een kleine karekiet al vier eieren heeft, haalt de koekoek er soms twee uit, zodat de waardvogel extra eieren gaat leggen en zij meer tijd heeft. Eieren leggen doen koekoeken tussen half mei en eind juni. Ze vertrekken zo’n drie tot vier weken later al terug naar Afrika, terwijl hun kuikens nog in het gras of het riet in de nesten van gastouders liggen.

Maaibeheer afstemmen

Dat is ook de periode dat professionele en vrijwillige natuurbeheerders hun ‘botanische’ rietoevers, rietlandjes of bloemrijke hooilandjes maaien. Om ongelukken te voorkomen is het slim om vooraf een keer door de te maaien plekken te gaan. Alarmeren er kleine karekieten of graspiepers, baken die plek dan ruim af en maai er wijd omheen. Wees extra alert als je eerder koekoeken in je gebied waarnam. Want als je koekoeken niet meer hoort omdat ze terug naar Afrika zijn, kijk dan uit voor de koekoek!